گل ساعتی

به فارسی "گل ساعتی" و در کتب طب سنتی با نام عربی آن "زهره الساعه" ذکر میشود. به فرانسوی Passiflore و Grenadille و به انگلیسی Passion Flower و Grenadillaگفته میشود.میوه اغلب گونه های آن خوراکی است و آن را به انگلیسی Passion Frut می نامند.

گل ساعتی گیاهی است چند ساله که به صورت درختچه می روید. البته برخی از گونه های آن علفی و چندساله میباشد.ساقه آن دارای پیچکهایی است که به گیاهان مجاور متصل و متکی می شود به این صورت از گیاهان بالارونده است. برگ آن متناوب سبز است و بریدگی های عمیقی دارند که آنها را به صورت برگهای مرکب با چند برگچه در می آورد. گل های آن منفرد است و در گونه های مختلف با رتگهای آبی، قرمز ارغوانی و سفید می روید، که داخل آن تاجی از الیاف باریک ارغوانی رنگ در چند ردیف قراردارد و شکل مخصوص گل ساعتی را می سازد. میوه آن تخم مرغی گوشتی، در ابعاد یک گردو یا سیب کوچک به رنگ نارنجی روشن، گوشت آن زرد رنگ و خوراکی است. در داخل میوه تعدادی دانه های سیاه قراردارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه یک آلکالویید و اسید سیانیدریک یافت می شود. در عصاره میوه گونه P.edulis اسید های آزاد یافت میشود که 90 درصد آنها را سیتریک اسید تشکیل می دهد و به علاوه دارای پرولین است.

خواص و کاربرد

در برمه از ریشه گل ساعنی به مقدار کم برای کشتن کرم معده میخورند، مقدار زیاد آن سمی است. در هند و چین میوه آن را می خورند ولی ریشه تازه اش را مخدر و سمی می دانند. تجربه شده است که خوردن جوشانده ریشه تازه آن یک سگ قوی را پس از 40 دقیقه هلاک کرده است. برگهای آن دارای اسید سیانیدریک (HCN) است، بنابراین در مقدار زیاد سمی است. از عصاره برگهای آن که به نسبت نصف در یک حلال تهیه شده باشد (نصف گیاه نصف حلال) در حدود 50 قطره در روز به عنوان آرام کننده دردهای عصبی و رفع بی خوابی و ضعف اعصاب می خورند. در فیلیپین برگهای له شده آن را برای التیام روی زخم می گذارند.

در مورد التیام زخمها و بریدگی های ساده که مثلا در جریان کارهای باغبانی پیش می آید ممکن است به طور ساده چند برگ و گل گیاه را له کرده و پس از شستن و تمیز کردن محل بریدگی، روی بریدگی گذاشت و باند پیچی نمود و به عنوان آرامبخش و برای رفع خستگی، ایجاد خواب عمیق و همچنین برای پیشگیری از حمله های قلبی یک قاشق مرباخوری برگهای خشک آن را در یک پیمانه (200گرم) آب جوش ریخته و 15 دقیقه میخیسانند. از این دم کرده یک پیمانه قبل از خواب برای رفع بیخوابی خورده شود و برای سایر موارد تا 3 پیمانه در روز باید خورد.

گل ساعتی به کودکان زیر 2 سال نباید داده شود و برای سایر کودکان و اشخاص مسن تر از 65 سال مصرف آن باید از مقدار کم شروع شود.

از عوارض جانبی این گیاه تا بحال گزارشی منتشر نشده است ولی به هر حال با توجه به اینکه ترکیبات Harmalaاز محرکهای رحم است، احتیاط ایجاب می کند که زنان باردار از خوردن آن خودداری نمایند.

برگرفته از کتاب معارف گیاهی جلد 4 نوشته حسین میرحیدر