آلوئه ورا یا صبر زرد از جمله گیاهان دارویی با ارزش در دنیاست. این گیاه چندساله با برگ های ضخیم و گوشتی است. حاشیه برگ های آن کمی پیچ و خم دار و دارای تیغ است. گلهای آن بصورت خوشه ای زیبا، در انتهای محور ساقه گل دار و به رنگ زرد یا زرد مایل به سبز می باشند. آلوئه ورا بومی مناطق گرم و خشک و آفریقایی است. این گیاه در استان های جنوبی کشور در فضای باز و در برخی مناطق کشور در گلخانه کاشت می شود. در حال حاضر محصولات مختلفی از این گیاه در صنایع مختلف غذایی، آرایشی و بهداشتی و دارویی در دنیا تولید و عرضه می شود. نخستین بار مصری ها این گیاه را برای درمان زخم ها، سوختگی ها و عفونت ها به کار بردند. از دهه 1930 به بعد تحقیقات علمی و وسیعی بر روی ترکیبات و خواص دارویی این گیاه انجام شد و قدرت عجیب ژل این گیاه در درمان زخم ها و سوختگی ها تایید شده است. از آلوئه ورا برای درمان گستره وسیعی از بیماری ها از جمله تعدیل سیستم ایمنی، ترمیم زخم، بهبود سوختگی ها و سوء هاضمه استفاده می شود. از این رو در برخی کشور ها گیاه جاودانگی، گیاه درمانگر(healing plant) یا درمانگر آرام (silent healer) نامیده می شود.

عمده ترین ترکیب از آلوئه ورا را مواد رزینی و مشتقات آنتراکینونی تشکیل می دهد. ترکیبات مهم دیگر گیاه آلوئه ورا شامل قندهای گلوکز، مانوز و سلولز، آنزیم های اکسیداز، آمیلاز و کاتالاز، همچنین ویتامین های B1، B2، B6، E، C و اسیدفولیک و موادمعدنی مانند: کلسیم، سدیم، منیزیم، روی، مس و کروم می باشند. مهم ترین پلی ساکارید های موجود در ژل آلوئه ورا گلوکومانان و آسمانان هستند که از اتصال خطی واحد های مانوز که در مواضع مختلفی از خود استیله شده اند به وجود آمده اند.

اثرات درمانی آلوئه ورا

آلوئه ورا منبع غنی از مواد سازنده برای پوست می باشد و با اثرات پیری پوست مقابله میکند. از آلوئه ورا بصورت خوراکی و موضعی در التیام زخم ها و سوختگی ها استفاده می شود. ژل آلوئه ورا در حفظ رطوبت پوست در پوست های خشک کمک کننده است. این گیاه معجزه گر خواص ضد لک، ضد جوش، ضد آکنه و ضد چروک دارد. استفاده از این گیاه سبب سرعت در بهبودی زخم ها، جلوگیری از عفونت و همچنین جلوگیری از بجاماندن آثار زخم گوشتهای اضافی می گردد. آلوئه ورا به طورطبیعی مقاومت بدن را افزایش می دهد. می تواند حرکت موجی روده را بهبود بخشیده و جذب پروتئین را افزایش دهد و همزمان میزان باکتری هایی راکه سبب تخمیر می شوند را کاهش دهد. آلوئه ورا همچنین سبب کاهش سوزش معده میشود. این گیاه برای درمان زخم معده، زخم های گوارشی، کم خونی، انواع دیابت، بواسیر، آرتریت و مولتیپل اسکلروزیس(MS) مفید است. یافته ها نشان دهنده تاثیر مثبت عصاره گیاه آلوئه ورا به صورت وابسته به دوز بر میزان هورمون تستوسترون و خصوصیات بافت شناسی بیضه های موش های نر می باشد. عصاره هیدروالکلی گیاه صبر زرد باعث کاهش میزان استروژن و افزایش پروژسترون در موش های صحرایی می شود. به نظر می رسد مصرف این گیاه می تواند اثرات مثبتی بر روند باروری و بهبود سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCO) نیز داشته باشد.

اثرات ضد سرطانی

مطالعات بیانگر خواص بیولوژیک متعدد آلوئه ورا است. اخیرا خواص ضد توموری این گیاه توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرده است. مطالعات محققین دانشگاه ویلکس در سال 2007 نشان داد که آلوئه ورا می تواند مانع رشد سلول های سرطانی شود. بررسی تاثیر مصرف آلوئه ورا همراه با شیمی درمانی برای بیماران مبتلا به سرطان متاستاتیک (ریه،روده و معده) بیانگر کوچک شدن سلول های سرطانی از نظر اندازه در 67 درصد بیماران بوده است.

آلوئین(Aloin) و امودین(Emodin) به عنوان ترکیبات اصلی ضد سرطان آلوئه ورا شناخته اند.امودین و آلوئین بر دو لاین سلول های سرطانی پستان(MDA-MB-231 وMCF-7) اثرات مهارکنندگی داشته اند. امودین با تاثیر بر کشش سلول ها، قدرت مهاجرت و ایجاد تغییرات بیولوژیک و مکانیکی، سبب مهار سلول های سرطانی پستان می شود. سرطان پستان شایع ترین بدخیمی زنان در سراسر دنیاست. به طوری که 30درصد از کل سرطان ها و 15 درصد از مرگ های ناشی از سرطان در میان زنان و کمتر از 1درصد سرطان ها در مردان مربوط به آن است. مطالعات حسینی و همکاران(1393) بیانگر تاثیرات مثبت امودین بر آپاپتوز سلول های سرطان پستان(MCF-7) در شرایط کشت سلولی است.

تحقیقات نشان داده است که آمودین سبب افزایش حساسیت سلول های سرطانی به شیمی درمانی می شود. به عنوان مثال امودین اثر doxorubicin Markel، 5-FU، Abiplastin را برای روی سلول های سرطانی افزایش داده است. امودین به صورت سینرژیک سبب توقف سلول های سرطانی سلول های stem- like اپی تلیال می شود. امودین در سلول های سرطانی Her-2/neu سبب مهار فعالیت کینازتیروزین و توقف رشد سلول ها و افزایش حساسیت آن ها به بررسی پاکسی تاکسل شده است. اثرات امودین از آلوئه بر سلول های سرطانیکولون بیانگر اثرات آپوپتیک این ترکیب می باشد. امودین بر مهاجرت سلول ها و فاکتورهای مؤثر بر متاستاز سلول های سرطانی اثر مهاری دارد که این موضوع در مهار سلول های سرطان کولون که از قدرت متاستاز بالا برخوردارند حائز اهمیت است. اثرات مثبت امودین بر کاهش رشد سلول های سرطانی پستان (Bcap-37) و مکانیسم های مولکولی آن اثبات شده است. امودین از تکثیرسلول های Bcap-37 به صورت وابسته به دوز ممانعت می کند و سبب افزایش سطح Bax و کاهش Bcl-2 می شود. در واقع امودین با ایجاد اختلال در مسیر سیگنال های میتوکندریابی باعث القا اپوپتیز سلول های 37-Bcap می شود.

همچنین مطالعات آزمایشگاهی نشان داده که امودین، می تواند رشد سرطان سر و گردن و سلول های سرطان کبد را متوقف سازد. یک مطالعه مقدماتی نشان داده است که ترکیبی ساخته شده از آلوئه ورا (DEHP) phthalate(2-ethylhexyl) Di از رشد سلول های لوسمی (سرطان خون) جلوگیری می کند.

اثرات آلوئه ورا بر پوست

ژل آلوئه دارای اسیدهای آمینه، مواد معدنی، ویتامین ها، آنزیم ها، پروتئین ها، پلی ساکاریدها و محرک های بیولوژیک است و موجب تسکین سوزش پوست، حفظ رطوبت طبیعی و شادابی پوست، برطرف شدن تحریکات پوستی و محافظت از پوست می شود.

بررسی های بالینی نشان داده است که آلوئه ورا سبب تسریع در بهبود زخم می شود. پلی ساکاریدهای آلوئه ورا سبب حفاظت پوست در مقابل آسیب های ناشی از اشعه می شود. اثرات آلوئه ورا در بهبود سوختگی و زخم های مرتبط با آن در مدل حیوانی و انسان ثابت شده است. آنزیم های موجود در آلوئه بافت های آسیب دیده را متلاشی می کنند و این بافت ها با عمل فاگوسیتوز برداشته می شوند.

پلی ساکارید های آلوئه ورا عمدتاً به عنوان یک ترکیب مؤثر جهت حفاظت پوست در مقابل آسیب های تشعشعات مطرح می باشد. آسمانان موجود در ژل آلوئه ورا باعث افزایش سرعت بهبود زخم، تعدیل فعالیت سیستم ایمنی و سنتز سیتوکینین می شود. اسیدهای آمینه موجود در ژل آلوئه در ساخت پروتئین و ترمیم بافت و سلول های آسیب دیده مؤثر هستند. همچنین آسمانان سبب کاهش واکنش های پوستی ناشی از اشعه می شود. اسید سالیسیک و آنتی پروستاگلاندین این ژل از فعالیت برادی کینین در محل زخم جلوگیری کرده و در نتیجه اثر ضد درد و ضد التهابی را سبب می شود. ژل آلوئه علاوه بر اثرات ضد التهابی و تسریع کنندگی بهبود زخم، اثرات ضد باکتریایی نیز دارد که از عفونی شدن زخم جلوگیری می کند. آنزیم های آمیلاز موجود در آلوئه ورا موجب نابودی بافت نکروزه می شود و مادهaloctin-A بر تقسیم سلولی تأثیر دارد و موجب تحریک ماکروفاژها در دفع بافت مرده و تسریع در ترمیم بافت مرده می شود. اسیدهای آمینه در ژل آلوئه در ساخت پروتئین و ترمیم بافت و سلول های آسیب دیده مؤثر هستند. مصرف خوراکی آلوئه ورا جهت کمک در درمان زخم ها از جمله سوختگی ها کاربرد دارد. ژل آلوئه ورا با تاثیر بر التهاب، فیبروپلازی، افزایش سنتز و محتوای کلاژن و DNA در بهبود زخم مؤثر است. کلاژن، پروتئین اصلی ماتریکس خارج سلولی است و نفوذ آلوئه در کلاژن سبب افزایش کلاژن می شود.

در یک مطالعه حیوانی، مصرف 30mg/kg پودر لیوفیلز شده از ژل آلوئه به صورت خوراکی و موضعی در موش با زخم پای دیابتی، سبب افزایش تشکیل کلاژن، بهبود التهاب و زخم شده و سرعت بهبود زخم را افزایش داده است. همچنین آلوئه منجر به افزایش محتوای کلاژنDNAIII ، هگزوزآمین و پروتئین شده است.افزایش محتوای کلاژن در گروه موضعی 97 درصد و در تیمار خوراکی 67 درصد گزارش شده است. درماتیت ناشی از اشعه در 87 درصد بیماران که تحت رادیوتراپی سینه قرار میگیرند مشاهده میشود.تیمار با عصاره آلوئه ورا سبب کاهش صدمات سلولی ناشی از اشعه میشود. ژل الوئه ورا در درمان درماتیت ناشی از اشعه رادیوتراپی در خوک موثر بوده است و میتواند جهت بهبود زخم های سوختگی ناشی از اشعه استفاده شود. همچنین ژل موضعی حاوی آسمانان سبب کاهش صدمات ناشی از تابش اشعه گاما بر موش شده است. هیالورونیک اسید و پلی ساکاریدهای مانان سبب کاهش درماتیت ناشی از اشعه میشود.یک مطالعه نشان داده است که پلی ساکاریدهای آلوئه ورا به میزان چشمگیری با بلوکه کردن تنظیم بالادستی Bax ,Pro-apoptotic p53 و تنظیم پایین دستی آنتی آپوپتوزیس BCL2،مانع آپوپتیز لاین های سلولی نرمال در شرایطin vitro و تیموسیت ها در شرایط in vivo پس از اشعه میشود.مطالعات Yu 2009 نشان داد که مصرف خوراکی پلی ساکاریدهای آلوئه سبب افزایش فعالیت سیستم ایمنی، کاهش صدمات اکسیداتیو و حفاظت پوست در مقابل آسیب های ناشی از اشعه می شود. همچنین Wang و همکاران 2004 مشاهده کردند که پیش تیمار با پلی ساکاریدهای آلوئه به میزان 50mg/kg (30 دقیقه قبل از پرتودهی)، با حفاظت سلول های سالم از سمیت ناشی از صدمات رادیوتراپی،میزان بقا 30 روزه موش را از 10درصد به 86 درصد افزایش داده است.

مطالعات Saini 2007 نشان داد که مصرف خوراکی1gr/kg عصاره اتانولی آلوئه ورا به مدت 15 روز قبل از پرتودهی به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی بالا، سبب حفاظت DNA در مقابل صدمات ناشی از رادیوتراپی (بااشعه گاما) می شود. این گروه در سال 2011 غلظت های 750 ,500,250 mg/kg را بررسی کردند و مشاهده کردند که باافزایش غلظت، اثرات حفاظتی آلوئه ورا نیز بیشتر می شود و شدت علائم ناشی از اشعه کاهش می یابد.

در یک کارآزمایی بالینی دوسویه کور تصادفی،111 بیمار مبتلا به سوختگی درجه II سطحی طی مدت 2 هفته روزی 1 بار از کرم سوختگی لاژکس (حاوی آلوئه ورا) یا کرم سیلور سولفادیازین استفاده کردند. میزان خشکی ناحیه زخم در روز دوم پس از درمان در گروه لاژکس به طور معنی داری کمتر از گروه سیلور سولفادیازین بود. این کارآزمایی نشان داد که تاثیر کرم سوختگی لاژکس در کاهش درد یا سوزش به طور معنی داری بیشتر از سیلور سولفادیازین است. بنابراین داروی لاژکس میتواند ضمن کاهش شدت درد و خشکی در ناحیه سوختگی، در پیشگیری از ایجاد عفونت نیز جایگزین خوبی برای سیلور باشد.

اثرات ضد دردی

اسید سالیسیک آلوئه ورا با مهار مسیر سیکلواکسیژناز و کاهش تولید پروستاگلاندین از آراشیدونیک اسید، التهاب بافت ها را کاهش می دهد و به عنوان یک مسکن نیز عمل می کند که اثر اسید سالسیک آن در کاهش درد، مشابه با آسپیرین می باشد. همچنین آلوئه ورا حاوی آنزیم های برادی کیناز، سلولاز، کربوکسی پپتیداز، کاتالاز، آمیلاز و اکسیداز می باشد که آنزیم کربوکسی پپتیداز، عامل ایجاد کننده درد و التهاب حاد (برادی کینین) را در محل زخم غیر فعال می کند و باعث کاهش درد و التهاب می شود.

تقویت سیستم ایمنی

آلوئه ورا در تقویت سیستم ایمنی بدن، افزایش مقاومت در برابر بیماری های ویروسی (سرماخوردگی و آنفولانزا) و همچنین افزایش مقاومت در برابر آلرژی ها مؤثر است. آسمانان که از اجزای اصلی ژل آلوئه محسوب می شود، محرک سیستم ایمنی است. آلوسین B موجود در گیاه محرک سیستم ایمنی می باشد و به دلیل مهار سنتز پروستاگلاندین ها اثرات ضد التهابی دارد و به واسطه ترکیبات فعال پلی ساکاریدی، پروتئین و گلیکو پروتئین فعالیت فاگوسیتوزیس دارد که در درمان آسم برونشیال بزرگسالان مؤثر است.

بیماری های گوارشی

آلوئه ورا یک داروی محبوب برای درمان طیف وسیعی از اختلالات دستگاه گوارش است. این گیاه به واسطه وجود ترکیبات آنتراکینونی شیرابه دارای اثرات مسهلی است. آلوئه ورا در افراد سالم پارامترهای مختلف عملکرد دستگاه گوارش از جمله PH دستگاه گوارش را بهبود می بخشد. از جمله کاربردهای درمانی ژل آلوئه ورا، استفاده از آن در بیماری برگشت محتویات اسیدی معده به مری (GERD) است. ماده aloctin A موجود در آلوئه، ترشح اسید و پپسین را کاهش می دهد و از پیدایش زخم معده جلوگیری می کند.

منبع:

مجله تحقیق و توسع باریج (شماره هفدهم)

خانم نرجس فرزین، دانشجوی دکترای گیاهان دارویی گروه بیوتکنولوژی مرکز تحقیقات گیاهان دارویی باریج